Türkiye’nin demografik dönüşümü: Genç nüfus azalıyor, çalışma çağındaki oran sabitleniyor
Türkiye’nin fırsat penceresi olarak değerlendirilen genç nüfus yapısı hızla değişiyor. 2024 sonunda ortanca yaş, 10 yıl öncesine kıyasla 3,4 yıl artarak 34,4 yıl oldu. 2007’de ortanca yaş 28,3 yıldı. Çalışma çağındaki nüfusta azalma, yaşlı nüfusta artış da devam ediyor. Türkiye’de uluslararası istatistik sınıflamasına göre 15-64 yaşı kapsayan çalışma çağındaki nüfusun toplam nüfusa oranı 2002’de yüzde 64,9 düzeyindeydi. Yıllar içinde artarak bu oran zirve olan yüzde 68’e 2016’da geldi. Nüfustaki dalgalanmalara bağlı olarak yüzde 68’lerde sabit kaldı 2024 sonunda yüzde 68,4 olarak hesaplandı.
Ekonomim'den Mehmet Kaya'nın haberine göre, yaş gruplarındaki değişim ve nüfus artış hızına göre Türkiye’nin 2030’larda fırsat penceresinin kapanacağı, çalışma çağındaki nüfusun azalacağı tahmin ediliyor. Bunun işaretleri de istatistiklerde görülüyor. 0-14 yaş grubunun toplam nüfus içindeki oranı 2007’de yüzde 26,4’lerdeyken, 2024 sonunda yüzde 20,9’a geriledi. Gelecek yıllarda çalışma çağına gelen nüfusta hem oransal hem de sayısal olarak azalmalar gerçekleşecek. 0-14 yaş arası çocuk sayısı zirve noktası olan 2019’da 19.2 milyon kişiyken, 2024 sonunda 17.9 milyon kişiye geriledi.
NÜFUS PİRAMİDİ “FIÇI”YA DAHA ÇOK BENZEDİ
Türkiye’de özellikle salgın ve yabancı göçü nedeniyle hem doğurganlık hızında hem de yaş gruplarında son yıllarda dalgalanmalar oldu. Örneğin, 2019’da binde 13,9 olan nüfus artış hızı 2020’de binde 5’lere kadar geriledi. Takip eden 2021’de ise binde 12,7 olarak ölçüldü. Artış hızı 2022’de binde 1,1 ile dip seviyede belirlenirken, 2023’te 1,1, 2024’te ise 3,4 olarak belirlendi.
Nüfus piramidine bakıldığında ise 0-5 yaş arası çocuk sayısındaki azalmaya dikkat çekilirken, piramit literatürde “fıçı-varil” şekli olarak adlandırılan duruma dönüştü. Bu durum literatürde düşen doğum hızı, artan yaşam beklentisi ve artan yaşlanma olarak niteleniyor.
BAĞIMLILIK ORANI DA DEĞİŞİMİ GÖSTERİYOR
Toplumda hem oransal olarak nüfus içindeki pay hem de üretken olmama halinden kaynaklı olarak gösterge niteliği bulunan yaş bağımlılık oranında da düşüş sürüyor. Yaş gruplarına göre bağımlılık oranı üretken olan nüfusa kıyasla çocuk ve yaşlıları gösteriyor. Türkiye toplam yaş bağımlılık oranı 2024’te toplam nüfusun yüzde 46,1’i olarak belirlendi. Bu oran 2007’de yüzde 50,4 olarak ölçülmüştü. Çocuk yaş bağımlılık oranı 2024’te 30,6 (2007’de yüzde 39,7), 65 yaş üstü yaşlı bağımlılık oranı yüzde 15,7 (2007’de yüzde 10,7) olarak belirlendi. Yaşlı bağımlılığın artışı nüfus yaşlanmasının sonucu olarak ortaya çıkıyor.
Başta Cumhurbaşkanı Yardımcısı Cevdet Yılmaz olmak üzere ekonomi yönetimi ve uzmanlar, Türkiye demografisindeki üretken çağdaki kişi sayısının azalmaya başlamadan önce zenginleşmenin sağlanması, ekonominin dönüşmesi gerekliliğine vurgu yapıyor.
ERKEK-KADIN SAYISI
Türkiye nüfusu Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemine göre TÜİK tarafından 85 milyon 664 bin 944 kişi olarak belirlendi. Bir önceki yıla göre 292 bin 657 kişilik artış oldu. Erkek nüfusu yüzde 50,02 (42 milyon 853 bin 110 kişi), kadın nüfusun oranı yüzde 49,98 (42 milyon 811 bin 834 kişi) olarak kaydedildi. İl ve ilçe merkezleri nüfusu oranı yüzde 93,4’e (bir önceki yıl yüzde 93,0) çıktı. Belde ve köylerde yaşayan nüfus ise yüzde 7’den yüzde 6,6’ya düştü.
Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları, 2023 Türkiye nüfusu 85 milyon 372 bin 377 kişi oldu Türkiye'de ikamet eden nüfus, 31 Aralık 2023 tarihi itibarıyla bir önceki yıla göre 92 bin 824 kişi artarak 85 milyon 372 bin 377 kişi oldu. Erkek nüfus 42 milyon 734 bin 71 kişi olurken, kadın nüfus 42 milyon 638 bin 306 kişi oldu. Diğer bir ifadeyle toplam nüfusun %50,1'ini erkekler, %49,9'unu ise kadınlar oluşturdu. Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) sonuçlarına göre, ülkemizde ikamet eden yabancı nüfus(1) bir önceki yıla göre 253 bin 293 kişi azalarak 1 milyon 570 bin 543 kişi oldu. Bu nüfusun %48,6'sını erkekler, %51,4'ünü kadınlar oluşturdu. Nüfus artış hızı binde 1,1 oldu Yıllık nüfus artış hızı 2022 yılında binde 7,1 iken, 2023 yılında binde 1,1 oldu. Nüfus ve yıllık nüfus artış hızı, 2007-2023İl ve ilçe merkezlerinde yaşayanların oranı %93 oldu Türkiye'de 2022 yılında %93,4 olan il ve ilçe merkezlerinde yaşayanların oranı, 2023 yılında %93 oldu. Diğer yandan belde ve köylerde yaşayanların oranı %6,6'dan %7'ye yükseldi. İstanbul'un nüfusu 15 milyon 655 bin 924 kişi oldu İstanbul'un nüfusu, bir önceki yıla göre 252 bin 27 kişi azalarak 15 milyon 655 bin 924 kişi oldu. Türkiye nüfusunun %18,34'ünün ikamet ettiği İstanbul'u, 5 milyon 803 bin 482 kişi ile Ankara, 4 milyon 479 bin 525 kişi ile İzmir, 3 milyon 214 bin 571 kişi ile Bursa ve 2 milyon 696 bin 249 kişi ile Antalya izledi. En fazla nüfusa sahip ilk 5 ilin cinsiyete göre dağılımı, 2023
Nüfusu en az olan il 86 bin 47 kişi ile Bayburt oldu Bayburt, 86 bin 47 kişi ile en az nüfusa sahip olan il oldu. Bayburt'u, 89 bin 317 kişi ile Tunceli, 92 bin 819 kişi ile Ardahan, 148 bin 539 kişi ile Gümüşhane ve 155 bin 179 kişi ile Kilis takip etti. En az nüfusa sahip ilk 5 ilin cinsiyete göre dağılımı, 2023
Nüfus piramidindeki yapısal değişim devam etti Nüfus piramitleri, nüfusun yaş ve cinsiyet yapısında meydana gelen değişimi gösteren grafikler olarak tanımlanmaktadır. Türkiye'nin 2007 ve 2023 yılı nüfus piramitleri karşılaştırıldığında, doğurganlık ve ölümlülük hızlarındaki azalmaya bağlı olarak, yaşlı nüfusun arttığı ve ortanca yaşın yükseldiği görülmektedir. Nüfus piramidi, 2007, 2023
Türkiye nüfusunun ortanca yaşı 34'e yükseldi Ortanca yaş, yeni doğan bebekten en yaşlıya kadar nüfusu oluşturan kişilerin yaşları küçükten büyüğe doğru sıralandığında ortada kalan kişinin yaşıdır. Ortanca yaş aynı zamanda nüfusun yaş yapısının yorumlanmasında kullanılan önemli göstergelerden biridir. Türkiye'de 2022 yılında 33,5 olan ortanca yaş, 2023 yılında 34'e yükseldi. Cinsiyete göre incelendiğinde, ortanca yaşın erkeklerde 32,8'den 33,2'ye, kadınlarda ise 34,2'den 34,7'ye yükseldiği görüldü. Cinsiyete göre ortanca yaş, 2007-2023
Ortanca yaşı en yüksek olan il Sinop, en düşük olan il Şanlıurfa oldu Ortanca yaşın illere göre dağılımına bakıldığında, Sinop'un 42,8 ile en yüksek ortanca yaş değerine sahip olduğu görüldü. Sinop'u, 42,4 ile Giresun ve Kastamonu izledi. Diğer yandan 21,2 ile Şanlıurfa en düşük ortanca yaşa sahip il oldu. Şanlıurfa'yı, 22,7 ile Şırnak ve 24 ile Ağrı takip etti. Kadınlarda ve erkeklerde en yüksek ortanca yaşa sahip il Sinop oldu Ortanca yaşın illere ve cinsiyete göre dağılımı incelendiğinde, erkeklerde 41,9 ile Sinop en yüksek ortanca yaşa sahip olan il olurken, 20,7 ile Şanlıurfa en düşük ortanca yaşa sahip olan il oldu. Kadınlarda 43,8 ile Sinop yine en yüksek ortanca yaş değerine sahip olan il olurken, Şanlıurfa 21,6 ile en düşük ortanca yaş değerine sahip olan il oldu. En yüksek ve en düşük ortanca yaşa sahip ilk 5 ilin cinsiyete göre dağılımı, 2023
Hiç evlenmeyenlerin oranının erkeklerde daha yüksek olduğu görüldü Ülkemizde 2009 ve 2023 yılı cinsiyete göre medeni durumun dağılımı incelendiğinde, erkeklerde hiç evlenmeyenlerin oranının kadınlara göre daha yüksek olduğu, kadınlarda ise eşi ölenlerin ve boşananların oranının erkeklerden daha fazla olduğu görüldü. Diğer yandan büyük çoğunluğu oluşturan evlilerin oranının 2009 ve 2023 yılında her iki cinsiyette de birbirine yakın oranlarda olduğu görüldü. Medeni durum ve cinsiyete göre nüfus oranı, 2009, 2023
Çalışma çağındaki nüfusun oranı %68,3 oldu Çalışma çağı olarak tanımlanan 15-64 yaş grubundaki nüfusun oranı, 2007 yılında %66,5 iken 2023 yılında %68,3 oldu. Diğer yandan çocuk yaş grubu olarak tanımlanan 0-14 yaş grubundaki nüfusun oranı %26,4'ten %21,4'e gerilerken, 65 ve daha yukarı yaştaki nüfusun oranı ise %7,1'den %10,2'ye yükseldi. Yaş gruplarına göre nüfus oranı, 2007, 2023
Toplam yaş bağımlılık oranı azaldı Çalışma çağındaki birey başına düşen çocuk ve yaşlı birey sayısını gösteren toplam yaş bağımlılık oranı, 2022 yılında %46,8 iken 2023 yılında %46,3'e düştü. Çalışma çağındaki birey başına düşen çocuk sayısını ifade eden çocuk bağımlılık oranı, %32,3'ten, %31,4'e gerilerken, çalışma çağındaki birey başına düşen yaşlı birey sayısını ölçen yaşlı bağımlılık oranı ise %14,5'ten %15'e yükseldi. Diğer bir ifadeyle, Türkiye'de 2023 yılında, çalışma çağındaki her 100 kişi, 31,4 çocuğa ve 15 yaşlıya bakmaktadır. Yaş bağımlılık oranları, 2019-2023
Türkiye'de kilometrekareye 111 kişi düşerken İstanbul'da 3 bin 13 kişi düştü Nüfus yoğunluğu olarak tanımlanan "bir kilometrekareye düşen kişi sayısı", Türkiye genelinde 111 kişi oldu. İstanbul, kilometrekareye düşen 3 bin 13 kişi ile nüfus yoğunluğu en yüksek olan ilimiz oldu. İstanbul'dan sonra 582 kişi ile Kocaeli ve 373 kişi ile İzmir nüfus yoğunluğu en yüksek olan iller oldu. Diğer yandan nüfus yoğunluğu en az olan il ise bir önceki yılda olduğu gibi, kilometrekareye düşen 12 kişi ile Tunceli oldu. Tunceli'yi, 19 kişi ile Ardahan ve 21 kişi ile Erzincan izledi. Yüz ölçümü büyüklüğünde ilk sırada yer alan Konya'nın nüfus yoğunluğu 60, en küçük yüz ölçümüne sahip Yalova'nın nüfus yoğunluğu ise 360 olarak gerçekleşti. Bu konu ile ilgili bir sonraki haber bülteninin yayımlanma tarihi Şubat 2025'tir.
____________________________________________________________________________________________________ AÇIKLAMALAR Yerleşim yeri nüfusları, İçişleri Bakanlığı Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü tarafından güncellenen ADNKS'den alınan nüfusla birlikte, kurumsal yerlerde kalan nüfus dikkate alınarak hesaplanmıştır. Kışla, cezaevi, huzurevi, üniversite öğrenci yurtları vb. kurumsal yerlerde kalanlar, uluslararası tanım gereği ikamet adreslerinin bulunduğu yerleşim yeri nüfusuna değil, kurumsal yerlerin bulunduğu yerleşim yeri nüfusuna dâhil edilmiştir. Ayrıca il, ilçe, belediye, köy ve mahallelere göre nüfuslar belirlenirken, 31 Aralık 2023 tarihli Ulusal Adres Veri Tabanı kayıtları kullanılmıştır. (1) Yabancı uyruklu nüfus kapsamında; referans tarihinde geçerli ikamet veya çalışma iznine sahip kişiler, uluslararası koruma kimlik belgesi gibi ikamet izni yerine geçen kimlik belgesi olan ve referans tarihinde geçerli adres beyanı olan kişiler ve izinle Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlığından çıkmış referans tarihinde geçerli adres beyanı olan mavi kart hamili kişiler değerlendirilmiştir. Kurs, turizm, bilimsel araştırma vb. nedenlerle 90 günden kısa süreli vize veya ikamet iznine sahip yabancılar ile geçici koruma statüsüyle ülkede bulunan Suriyeliler nüfusa dâhil değildir.